REČ PRIREĐIVAČA

Do ove pesničke inicijative došlo je spontano neposredno pre poslednjeg susreta grupe krakovskih pesnika kojoj i sama pripadam. Čitanje je bilo zakazano za 19. 04. u kafani „Alchemia” u drevnom jevrejskom delu Krakova, Kazimierzu.

Meni je bilo mało čudno i neugodno da čitam svoje stare pesme budući da već pet godina nisam napisala ništa novo od poezije, no onda sam shvatila da je pre 72 godine, tačno na dan našeg susreta, izbio Ustanak u Varšavskom getu. Htela sam na neki način da obeležim  tu godišnicu i onda sam odlučila da zamolim „moje” pesnike da mi pošalju pesme koje obrađuju te teme i ideale vođa ustanka.

Pre svega sam htela da naglasim kako nije cela istina, da su Jevreji pomirljivo koračali u stradanje. U Poljskoj je delovao ŻOB (Żydowska Organizacja Bojowa – Židovska borbena organizacija). I baš pripadnici ŻOB-a, njihov vođa Mordehaj Anjelevič, a posle njegove smrti i Icek Cukerman, znajući da su Nemci izabrali 19. 04. 1943. kao dan za likvidaciju varšavskog geta (šta je podrazumevalo: utovariti sve stanovnike u stočne vagone i izvesti u logore smrti), odlučili da se aktivno suprostave.

Iako su znali da gladni i bedno naoružani nemaju šanse sa okupatorima, više su voleli da poginu u borbi nego u gasnim komorama. Boraca sa ŻOB-a je bilo svega međ 300 i 500 osoba, premalo da bi ih se danas mnogi sećaju, no neki od njih (kao što su to bili Icek Cukerman i Marek Edelman) su uspeli da izbegnu deportaciju u Aušvic i posle su učestvovali i u Varšavskom ustanku (koji je izbio 1. 08. 1944).

Za nedavnu godišnjicu sam dobila toliko pesama da ne bih bila u stanju ni da prepevam sve na vreme ni da ih pročitam u okviru svog kratkog nastupa. No odlučila sam da ću kasnije sve pesme prevesti i postaviti na svom blogu, što sam i učinila. Pitanje Ustanka u getu se međutim učinilo bliskim ne samo meni no i mojoj krakovskoj drugarici, pesnikinji Elizi Segiet, koja se uklučila u obeležavanje godišnice čitajući svoju pesmu „Dogodio se život“.

Eliza Segiet

Przydarzyło się życie
Niektórym,
przydarzyło się Życie
za cierniowym drutem.
Tam, rodziły się Numery,
– pracowały,
– umierały,
– a śmierć ?
odwiedzała ich nie tylko
w kąpieli.
Wszystkim,
tym
w pasiastych, brudnych garniturach
mogło przydarzyć się –
Życie.

Dogodio se život

Nekima se
dogodio Život
iza trnovite žice.
Tamo rodili su se Brojevi,
– radili,
– umirali,

– a smrt?
posećivala ih ne samo
na kupanju.
Svim
onima
u prugastim, prljavim odelima
mogao bi se dogoditi –
Život.

Sada već znam da ovo nije kraj priče o pesmama povodom godišnice Ustanka 1943. Moji prijatelji, krakovski pesnici su izrazili spremnost da učestvuju u posebnom programu, prilikom kog će čitati prepeve pesama o Ustanku na poljski.

Zato sada tražimo u Krakovu pošteno i prostrano mesto gde ćemo polovinom maja (nekako na dan gašenja Ustanka i likvidiranja varšavskog geta) čitati pesme i prepeve.

Ukoliko ovaj članak čitaju pesnici/pesnikinje koji/e su zainteresovani/e za učešće, do kraja aprila mogu da mi se jave sa pesmama preko mreže facebook.

Agnieszka Żuchowska-Arendt

Marko Stojkić

XXXI

Led se topi, bujica, svega se

sećam, februar, treba se navići

na mleč, na cvasti, istim

ovim prugama tovari ljudi

na istok (noćna posuda u uglu,

prema opisima, u svakom vagonu

na desetine, po spisku, vonj,

znoj, cika i psovke, košer kolačići,

čipkane maramice, džepni sat

Hojer-Leonidas, vaše kućne

dragocenosti ostavite ovde,

deca koja bi trčala) – inflacija,

smrti se štampaju kao vajmarske

novčanice, u novinama uniforme,

geografija, prezir, čistota – pitam se

da li su imali nade ili samo zbunjenosti

goli pod tuševima, lepši od zastava

pred puštanje gasa, istim

ovim prugama (na istok, pola hleba

za vest, za cigaretu, prašnjava

harmonika, žica, geometrija i dugi,

predugi dani da bi se radilo, dimnjaci, teški

danima klesani kameni blokovi

za nove dvorce, za monumente,

kratke tiskave noći bez straha,

bez ijedne misli, škripave daske i slama,

buve i tifus, nešto nalik na san) – istim

ovim prugama, četrdesete, pored tornjeva

pod kojima su uredno služene mise,

pored škola u kojima se ponedeljkom

bez greške sricala tablica množenja,

sećam se radija, tih zvučnih kutija savršenih

kao Hajneove strofe i ljudi okolo

posle ručka kako ćulje uši i ne vide –

februar, sećam se, Dahau,

Treblinka, Aušvic – tovari ljudi

na istok –

XXXI.

Lód topnieje, potok, wszystkiego

pamiętam, luty, trzeba przywyknąć

mleczko pszczele, kwiatostan, tymi

samymi torami wiezie ludzi

na wschód (nocnik w kącie,

według opisów, w każdym wagonie

całe dziesiątki, jak leciało, smród,

pot, wrzask i wyzwiska, koszerne ciastka,

koronkowe chusteczki, zegarek kieszonkowy

Heuer Leonidas, wasze rodzinne

kosztowności zostawcie tutaj,

dzieci biegały) – inflacja

śmierci drukują jak weimarskie

banknoty, w gazetach mundury,

geografia, pogarda, czystość – zastanawiam się

czy była nadzieję czy tylko zaskoczenie

nadzy pod natryskami, piękniejsi od sztandarów

zanim puścili gaz, tymi

samymi torami (na wschód, pół chleba

za wiadomość, za papierosa, zakurzona

harmonijka, drut, geometria i długi,

zbyt długi dzień żeby pracować, kominy, ciężkie

przez wiele dni ciosane kamienne bloki

na nowe zamki, na pomniki,

krótkie, ciasne noce bez strachu,

bez jednej myśli, skrzypiące deski i słoma,

pluskwy i tyfus, coś na kształt snu) – tymi

samymi torami, w czterdziestym, obok wież

pod którymi regularnie odprawiają msze,

obok szkół, w których co poniedziałek

bezbłędnie powtarzano tabliczkę mnożenia,

pamiętam radio, to dźwięczne pudełko doskonałe

jak strofy Heinego i ludzie wokół

po obiedzie jak wytężają uszy i nie widzą –

luty, pamiętam, Dachau,

Treblinka, Auschwitz – wywożą ludzi

na wschód –

 

Dragan Radovančević

ZID SRAMA

(ispovest žrtve koja se stidi stradanja)

 

ovde vlada sigurnost.

i pero i stih.

 

 

ovde je pouka zamena za ishod.

ovdašnji psi vezuju svoje povoce,

a voda pluta po ulju.

 

naši plesovi odvijaju se ćutke, po mogućnosti sedeći.

naša tuga ne urla pred kamerama, nego meditira.

 

ovde je promašaj samo nova prilika,

a nova prilika samo novi promašaj.

 

pošto se smrt već dogodila, neustrašivi smo postali.

plašimo se sporadično kondoma i promaje.

 

ovde je malograđanština nedostižni ideal.

 

na putovanja nosimo lutkice izvučene iz tuđe dece peska.

onoga čega nemamo zaista imamo dovoljno, i to je naša prava mera.

 

mir naš nasušni daj nam danas.

da samoću izlečimo samoćom.

(Potsdam, 2015)

Ściana Wstydu
(spowiedź ofiary, która wstydzi się zagłady)

 

tutaj panuje pewność.

i pióro i wers.

tutaj nauka

zastępuje wynik

tutejsze psy

wiążą swych właścicieli

a woda pływa po oleju.

nasze tańce odbywają się w milczeniu,

w miarę możliwości na siedząco.

nasz smutek nie wrzeszczy przed kamerami,

ale medytuje.

Tutaj błąd to tylko nowa okazja,

a nowa okazja to tylko nowy błąd.

ponieważ śmierć już się stała, zostaliśmy nieustraszeni.

boimy się tylko sporadycznie kondomów i burzy.

tutaj małomiasteczkowość

to niedościgły ideał.

w podróże zabieramy laleczki

wyciągnięte z piaskownic cudzych dzieci.

tego czego nie mamy

mamy naprawdę wystarczająco, i to jest nasza prawdziwa miara.

pokoju naszego powszedniego daj nam dzisiaj.

byśmy samotność wyleczyli samotnością.

(Poczdam/Niemcy, 2015)

 

 

Emir Sokolović

ČETIRI JAHAČA APOKALIPSE

Kao post

u vrance ogledan

Jedan kao četiri

(prezir il’ bol –

obijest bijaše)

onkraj leta

ejina

– ili glasa –

kolijevka bijaše

Jedan kao četiri

i eter

Zar…

MOJI MRTVI

Moji mrtvi

ocima vas

vodih

zenljom bez

pogleda

Kamenorezac

Tih i opor

Dlijeto u

kamenu

Moji mrtvi

Zalud vam prijekor:

“Umukni kamenu!”

Czterej jeźdźcy apokalipsy

 

Jak post

widoczny w koniu wronym

Jeden za czterech

(Pogarda czy ból –

uporem był)

poza lot

jastrzębia

– albo głosu –

kolebką był

Jeden za czterech

i eter

Czyżby…

 

Moi zmarli

 

 

Moi zmarli

oczyma was

prowadziłem

przez ziemię bez

wzroku

 

Kamieniarz

Cichy i surowy

Dłuto w

kamieniu

 

Moi zmarli

Próżne wasze wyrzuty:

“Milcz kamieniu!”

 

 

 

Darko Cvijetić

 DVIJE KOSTI SINA

Jedna
Ispratila
Dvije kosti sina
Prvu našli u brdu
Kraću
U grabi iza

Vinograda
Drugih kostiju
Sina
Nema
Krijući pogubili
Mater mu
Priča nam :
I sad odem
Vidjeti
Da nije ispalo
Tamo
Gdje su pali odmah
Al nema
Kakvi
Pa reko
Mogu li ja ostaviti
Svoje dvije tri kosti
Da bar
Pristojno izgleda.

Dwie kości syna

Pewna kobieta
Pochowała
Dwie kości syna
Pierwszą znaleźli w górze
Krótszą

W badylach za winnicą

Innych kości

Syna
Nie ma
Pogubili kryjąc się

Jego matka

Mówi nam:

I teraz pójdę

Zobaczy

Czy nie wypadło

Tam

Gdzie padli od razu

Ale nie ma

A skąd

No to mówię

Czy mogę zostawić

Trzy kosteczki

Dwie kostki
Żeby choć

Przyzwoicie wyglądało

 

Zoran Žmirić

kad je braco stigao u ceradi

stara je svu njegovu robu podijelila

nešto karitasu, nešto merhametu

a ono što je ostalo

završilo je u staraèkom domu

par ulica od nas

kad god bih dolazio kuæi

ispred doma bih vidio

kako crvena karirana košulja mog brace

sjedi na klupi i igra šah

kraj nje njegove traperice

dok bi se plava vjetrovka sporo šetala

gore dole bez nekog vidljivog cilja

i svaki put bi me iznova

zbog crvene karirane košulje

traperica

i plave vjetrovke

neki igleni zubi ugrizli za srce

od onda sam rijetko kad u naselje ulazio tom ulicom

i mada nije bilo kraæe

birao bih put s južne strane

jer rat je

to sad uviðam

preuvelièao neke rijeèi

kao što su domovina, junaštvo i èast

dok su neke male, tek obiène

kao crvena karirana košulja, traperice i plava vjetrovka

ispale

pismo sveto

za

sve to

 

 

Gdy braciak przyjechał w czarnym worku

stara podzieliła jego rzeczy

część do caritasu, część dla biednych

a to, co zostało

poszło do domu starców

kilka ulic od nas

zawsze, gdy przyjeżdżałem do domu

przed domem starców widziałem

jak czerwona, kraciasta koszula mojego brata

siedzi na ławce i gra w szachy

a z nią również jego trapery

tymczasem niebieska wiatrówka powoli spacerowała

w tę i z powrotem bez celu

i wciąż na nowo

z powodu czerwonej kraciastej koszuli

traperów

i niebieskiej wiatrówki

jakby ostre igły zębów wbijały mi się w serce

od tej pory rzadko dojeżdżałem na osiedle tą ulicą

choć wcale nie było krócej

wybierałem drogę od strony południowej

bo wojna

teraz to widzę

wyolbrzymiła niektóre słowa

takie jak ojczyzna, bohaterstwo i cześć

gdy inne, zupełnie zwyczajne

jak czerwona kraciasta koszula, trapery i niebieska wiatrówka

to

święte pismo

na

to wszystko

 

 

 

Dušan Savić

POGROM

Čovek zver,

na javi u hramu,

u kripti sakriven.

Irod zida,

izrod ruši.

U ime Hrista,

il’ nekog svog Boga,

u ime pravde,

u ime rase,

u ime bilo čega,

u ime svoje,

seje smrt,

žanje šta stigne.

Ave Caesar!

Sieg Heil!

Naši napred!

Istorija je učiteljica života.

Šta nismo nismo naučili?

Čovek čoveku zver!

Beč, novembar 2008

Pogrom

Człowiek bestia,
na jawie w świątyni,
ukryty w krypcie.
Herod buduje,
zwyrodnialec burzy.
W imię Chrystusa,
albo jakiegoś swojego Boga,
w imieniu sprawiedliwości,
w imieniu rasy,
w imieniu czegokolwiek,
w imieniu własnym,
sieje śmierć,
kosi ile zdąży.
Ave Caesar!
Sieg Heil!
Nasi naprzód!

Historia nauczycielką życia.
Czemu się nic nie nauczyliśmy?
Człowiek człowiekowi bestią!

(Wiedeń, listopad 2008)

 

Dejan Đorđević

 

U GRADU PESNIKA

 

Na gradskom trgu

Odmah pored policijske stanice,

Raspeti pesnik.

Prolaznici ga pljuju,

Urliču na njega,

Psuju mu sve po spisku.

Udaraju ga čekićima,

Polivaju benzinom,

Lome zube i kidaju mu kožu.

Pekari, keramičari, frizeri

Autoprevoznici, vodoinstalateri…

I poneki policajac

Onako krišom

Među rebra

Kad ne vidi niko.

Kriv si, govore mu,

Izdao si narod, porodicu, prijatelje!

Pišeš pesme ,ne oreš njive!

Ne sadiš duvan, i ne seješ pšenicu!

Kvariš omladinu! Na smrt! Na smrt!

Uzvikuje raja Bacite ga u reku!

Stavite mu kamen oko vrata!

Pesnik, ćuti

Ni reč, ni pisak ni jecaj.

Jak w bajce

 

Cierpimy bez porządku

Mrużymy oczy, gdy śpiewamy

I łatwo nas zabić.

Jest jesień

Oni przychodzą

Wyprowadzają lato na drogę

I gaszą na rozkaz

Na rynku mądrzą się dziwacy

Nikt nie może ich powstrzymać

W imię prawdy kupują strach

Idą do końca i z powrotem.

Wszystko jest jak w bajce

Żyjemy w wymysłach

Wradzamy się w dziwactwo

Śnimy, a przydarza się nam.

W mieście poetów

Na rynku miejskim

Tuż obok komendy policji,

Ukrzyżowany poeta

Przechodnie go opluwają

Wrzeszczą na niego,

Przeklinają jego plemię.

Walą go młotami,

Polewają benzyną,

Wyłamują zęby i zrywają skórę.

Piekarze, ceramicy, fryzjerzy

Kierowcy, hydraulicy…

I czasem jakiś policjant

Tak ukradkiem

Między żebra

Gdy nikt nie widzi.

Jesteś winny, mówią mu,

Zdradziłeś naród, rodzinę, przyjaciół!

Piszesz wiersze, nie orzesz pola!

Nie siejesz tytoniu ani pszenicy!

Psujesz młodzież!

Na śmierć! Na śmierć!

Pokrzykuje tłum

Wrzućcie go do rzeki!

Przywiążcie mu kamień do szyi!

Poeta milczy

Ni słowa, ni pisku ni jęku.

 

 

Ljubo Ruben Weiss

TRI PJESME, U SJENI AUSCHWITZA

AUSCHWITZ DALEKO OD SEBE

(Drugo proljeće bez Hane)

Bjelosvjetski politikanti,

Trabanti, sjena fabrikanti,

Vi ste oskrnavili moje u dimu,

Strica Weiss Rubena, i prabaku Singer Božuliju;

Baku nikad nisam upoznao – Weiss Katarinu,

Djeda znam samo s fotografija – Weiss Adolfa.

Što vam zapravo znače,

Sve žrtve Drugog svjetskog i Holokausta?

Vi ste patetično otvarali usta,

Nadmećući se nad grobovima,

Kao da je predstava novinarima;

Jeli više ovih ili onih nacija,

Ovih ili onih vjernika?

Jedva ste se okupili,

Na moje zaboravili.

Auschwitz je naše groblje nad grobljima,

Prije svega i svih – groblje homo sapiensa.

U Auschwitzu su nestali

Bogovi i kraljevi, vjere i prava,

Umjetnosti i znanosti,

U Auschwitzu se prelomilo proljeće –

Do novih Auschwitza!

Auschwitz – Birkenau nećemo zaboraviti,

Kao ni one što su od nas okretali glave,

Ali što s novim Auschwitzima na kraju stoljeća,

I ovog, bez Hane, proljeća?

Ona je bila moj Auschwitz mali,

Ne želeći pomoći haveru, izgubljenu drugu.

Ćao Auschwitz, daleko od sebe!

Ćao, Hana!

OSOBITO NE PROTIV POLJAKINJE KOJA LJUBI

Ne govorite mi ništa protiv Poljaka,

osobito ne protiv Poljakinje koja ljubi.

Mi nećemo zaboraviti Auschwitz-Oswiecim,

ni one koji su od nas okretali glave,

ponajmanje prugu što za Birkenau vodi.

Mi nećemo pristati na križeve i samostane,

sred ili pored logora smrti,

no, uzet ćemo za ruku Poljakinju ustreptalu,

i poći u kino gdje glazbeni film se vrti.

U kinu na na bečkoj periferiji filmovi se daju,

za one koji govore “Gestensprache”,

film o rocku i zvijezdi Chucku Berryju.

Film će gledati samo nas šestero,

s kino-operaterkom sedmero,

ako oduzmemo moju Poljakinju i mene – petero.

Mi smo imali vlastiti film nadahnuća,

repriza kojeg je nemoguća.

Film pored filma, kao koji puta ranije,

u zadnjem redu, u mraku virovitičkog kina, u Domu armije.

• • •

Gledala me očima srne,

upijajući riječi, sposobna da uči,

snena, mirna, ležerna,

s koljenima na prednjim sjedalima,

s rječnikom, papirom i olovkom u ruci,

i na čudnoj muci –

što hoće ovaj od mene o fluidu i struji govoreći,

što me pita za vraga i anđela,

što mi crta note po papirima,

što kaže da je Crncima glazba u krvi,

a onda “krv” ne zna prevesti,

što se čudi da je u poljskom “pravo”,

“desno” zapravo, što mi porodicu odgonetava:

brat Artur, polusestra Eva,

otac koji ne živi s majkom.

Mojih dvadeset prema tri godine Evine

(a propos: a razlika u godinama mene i – moje Poljakinje?),

kako se usuđuje da vježba ritam po mojim dlanovima,

i što traži obrnuto,

što me pita za toaletnu vodu jeftinu,

moli da mu donesem jednu bočicu.

Gledam je razigranu, razdraganu i samouvjerenu:

“Što će nekim damama kozmetičke kolekcije,

iz Beča, New Yorka, Milana ili Venecije,

što će im ružino ulje iz Bugarske,

što će im mirisi iz Indije i s Dalekog istoka,

ponajbolji parfemi iz Francuske,

kada nemaju osmijeh moje Poljakinje,

miris, čar i jedrinu mlade djevojke.”

Ne govorite mi ništa protiv Poljaka,

osobito ne protiv Poljakinje koja ljubi.

Mi nećemo zaboraviti Auschwitz-Oswiecim,

ni one što su od nas okretali glave…

Oni su kao i mi, žrtve Auschwitza,

narod vrlih i kukavica,

Oni su imali ili imaju

Walewsku, Kopernika, Sklodowsku,

Sienkiewicza, Vajdu i svoga Vojtilu,

ledolomca Lecha Walesu,

oni su plaćali skupo svoju vjetrometinu.

• • •

Iz kina smo krenuli prije vremena,

ne primijetivši da je samo traka prekinuta.

Poput djece, veseli smo se vratili,

ovaj puta zadnje redove potražili.

Cupkala je na stolcu, dirigirala,

mahala rukama i plovila,

da će sutra na plivanje, govorila,

da je sve to dobra lekcija “niemieckoga”.

Trebalo je prevesti “nježno”,

prijekorno me pogledala,

šaptala “delikatny”,

nije se opirala.

Još ljubim Poljakinju ustreptalu,

i briga me što je rođena baš u Auschwitz-Oswiecimu,

što netko širi zlurade vijesti o ponavljanju povijesti,

o ratu što bi s Balkana trebao zapaliti Europu.

Vičem:

“Uzmnite svoje panike i zatucane vjernike,

svoje alergije i relikvije,

svoje putovnice i granice,

svoje grbove i zastave,

svoje agresije i manije,

svoje predrasude i usude,

svoje frustracije i manipulacije,

svoja razočarenja i crna predskazanja,

svoje animozitete i nacionalitete.”

I tiho molim:

“Meni ostavite Poljakinju koja ljubi,

u predzadnjem redu kina praznog ali toplog…

te poneko sjećanje…

I ne govorite mi ništa protiv Poljaka,

osobito ne protiv Poljakinje koja ljubi.”

KAKO SAM SREO BEN GURIONA – O AUSCHWITZU 70 GODINA

POSLIJE

Sreli smo se godine 1955., imao sam šest godina,

rekao je da je došao vidjeti oca Markusa, 121 729,

uzeo me za ruku i tiho pitao:

“Ruben, Izrael postoji sedam godina,

Auschwitz je oslobođen prije deset, znaš li išta o tome?”

Šutio sam, nisam znao za Izrael, niti što radi starina Ben,

divio sam se bijeloj, bujnoj kosi čika Bena,

i pokazivao sam mu podlakticu Markusa,

a čika David Ben je ležerno prozborio:

“Ništa, to je telefonski broj tvog tate, zapamti ga!”

I sada, kada nema ni čika Bena, ni oca Markusa,

u pola noći ako me probudite, reći ću vam:

“Nisam zaboravio: 121 729!”

Trzy wiersze w cieniu Auschwitz
Auschwitz daleko od siebie

(Druga wiosna bez Hanny)

Kosmopolityczni politykierzy,
Poplecznicy, fabrykanci duchów,

Zbezcześciliście mych bliskich w dymie,

Stryja Rubena Weissa i prababkę, Bożuliję Singer;

Babki nigdy nie poznałem – Katariny Weiss,

Dziadka znam tylko z fotografii – Adolfa Weissa.
Ile naprawdę dla was znaczą,

Wszystkie ofiary II wojny i Holokaustu?

Patetycznie otwieraliście usta

Pochylając się nad grobami,

Jakby to było przedstawienie dla dziennikarzy;

Czy więcej było tej czy tamtej nacji,

Wyznawców tej czy tamtej religii?
Ledwie się zebrali,

Zapomnieli o moich.
Auschwitz to nasz cmentarz nad cmentarze,

Przede wszystkim i wszystkich – cmentarz homo sapiens.
W Auschwitzu zniknęli

Bogowie i królowie, wiara i prawa,

Umiejętności i nauka,
W Auschwitz złamała się wiosna –
Do nowych Auschwitzów!
Auschwitz – Birkenau nie zapomnimy,
Podobnie jak ci, co odwracali od nas głowy.
Ale co z nowymi Auschwitzami pod koniec wieku,
I tej, bez Hanny, wiosny?
Ona była mym małym Auschwitzem,
Nie pragnąc pomóc haverowi odnaleźć zgubioną ukochaną.
Żegnaj Auschwitz, daleko ode mnie!
Żegnaj, Hanno!

A szczególnie o Polce, która całuje

Nie mówcie mi nic złego o Polakach,
A szczególnie o Polce, która całuje.
My nie zapomnimy Auschwitz-Oświęcimia,
ani tych, którzy odwracali od nas głowy,
a najbardziej tory do Birkenau wiodące.
My nie zgodzimy się na krzyże i klasztory,
w środku ani obok obozu śmierci,
tylko, weźmiemy za rękę przerażoną Polkę,
i pójdziemy do kina gdzie leci film muzyczny.
W kinie na peryferiach Wiednia dają filmy,
dla tych, którzy mówią w “Gestensprache”,
film o rocku i gwieździe Chucku Berry’m.
Film będzie oglądać tylko nas sześcioro,
z operatorką kinową siedmioro,
jeśli odejmiemy moją Polkę i mnie – pięcioro.
My mieliśmy własny film natchnienia,
którego powtórka jest niemożliwa.
Film obok filmu, jak kilka razy wcześniej,
w ostatnim rzędzie, w mroku virovitickiego kina, w Domu Armii.

• • •

Patrzyła na mnie oczyma sarny,

spijając słowa, gotowa się uczyć,

rozmarzona, łagodna, spokojna,

z kolanami na przednim fotelu,

ze słownikiem, papierem i ołówkiem w ręku,

i z dziwnym trudem –

czego ode mnie chce ten gadający o prądach i fluidach,

czego mnie pyta o diabła i anioła,

czego mi rysuje nuty na papierze,

czego mówi, że Murzyni mają muzykę we krwi,

a potem nie potrafi przetłumaczyć „krew”

czego się dziwi, że po polsku „prawo”,

wcale nie znaczy „prosto,

czemu opowiada o swojej rodzinie:
brat Artur, przyrodnia siostra Ewa,
ojciec który nie mieszka z matką.
Moje dwadzieścia wobec trzech lat Ewy
(a propos: a różnica wieku między mną i – moją Polką?),
jak śmie ćwiczyć wybijanie rytmu na moich dłoniach,
i czemu chce tego samego ode mnie,
czemu mnie pyta o tanią wodę toaletową,
prosi żeby mu przywieźć jedną buteleczkę.
Patrzę na nią rozbawioną, rozanieloną i pewną siebie:
“Cóż wielkim damom po kolekcjach kosmetyków,
z Wiednia, Nowego Jorku, Mediolanu czy Wenecji,
cóż po olejku różanym z Bułgarii,
cóż po zapachach z Indii i z Dalekiego Wschodu,
najlepszych perfumach z Francji,
kiedy nie mają uśmiechu mojej Polki,
zapachu, czaru i pogody ducha młodej dziewczyny.”
Nie mówcie mi nic złego o Polakach,
A szczególnie o Polce, która całuje.
My nie zapomnimy Auschwitz-Oświęcimia,
ani tych, którzy odwracali głowy…
Oni są jak i my, ofiarami Auschwitz,
naród szlachetnych i tchórzy,
Mieli albo i mają
Walewską, Kopernika, Skłodowską,
Sienkiewicza, Wajde i swojego Wojtyłę,
lodołamacza Lecha Wałęsę,
oni zapłacili drogo za drogę pod prąd.

• • •

Wyszliśmy z kina przed czasem,
nie zważając, że tylko taśma była zerwana.
Wróciliśmy weseli jak dzieci,
tym razem zażyczyliśmy sobie ostatni rząd.
Wierciła się na fotelu, dyrygowała,
machała rękoma i pływała,
że jutro idzie na pływanie, mówiła,
że to wszystko dobra lekcja “niemieckiego”.
Trzeba było przetłumaczyć “delikatny”,
popatrzyła na mnie z wyrzutem,
szeptała “delikatny”,
nie opierała się.
Jeszcze całuję drżącą Polkę,
i martwi mnie, że urodziła się właśnie w Auschwitz-Oświęcimiu,
że ktoś szerzy złowieszcze wizje o powtórce z historii,
o wojnie, co od Bałkanów zapali Europę.
Krzyczę:
“Weźcie swoje paniki i zacofanych wyznawców,
swoje alergie i relikwie,
swoje paszporty i granice,
swoje godła i flagi,
swoje agresje i manie,
swoje przesądy i osądy,
swoje frustracje i manipulacje,
swoje rozczarowania i czarnowidztwo,
swoje animozje i nacjonalizmy.”
I cicho proszę:
“Mnie zostawcie Polkę która całuje,
w przedostatnim rzędzie kina pustego ale ciepłego…
ledwie kilka wspomnień…
I nie mówcie mi nic złego o Polakach,
A szczególnie o Polce, która całuje.”

Jak spotkałem Ben Guriona – O Auschwitz 70 lat później

Spotkaliśmy się w roku 1955., miałem sześć lat,
powiedział, że przyszedł zobaczyć ojca Markusa, 121 729,
wziął mnie za rękę i cicho zapytał:
“Rubenie, Izrael istnieje od siedmiu lat,
Auschwitz wyzwolono dziesięć lat temu, czy wiesz coś o tym?”
Milczałem, nie wiedziałem o Izraelu, ani co robił staruszek Ben,
podziwiałem białe, gęste włosy wujka Bena,
i pokazywałem mu przedramię Markusa,
a wujek Dawid Ben łagodnie przemówił:
“Nic takiego, to numer telefonu twojego taty, zapamiętaj go!”
I teraz, gdy nie ma ani wujka Bena, ani ojca Markusa,
możecie mnie zbudzić w środku nocy, powiem wam:
“Nie zapomniałem: 121 729!”

 

prepev na poljski: Agnješka Žuhovska-Arent